Πολλές φορές αναρωτιέμαι γιατί με βασανίζω κάνοντας τις συνεντεύξεις μου face-to-face υποβάλλοντας, έτσι, τον εαυτό μου σε πολύωρες απομαγνητοφωνήσεις και «pause-νίτρο στα δάχτυλα-pause-δέκατη ακρόαση-ράψιμο». Η απάντηση έρχεται κάθε φορά που ξανακούω τις συζητήσεις με τα μέλη των συγκροτημάτων που αγαπώ. Όταν, δε, αυτά τα μέλη είναι ο Μάκης Τσαμκόσογλου και ο Κώστας Κωνσταντινίδης, πλήκτρα και κιθάρα και η μισή διάνοια των Mother Of Millions, τότε δεν μπορώ παρά να νιώθω τυχερή για τη συζήτηση που είχα μαζί τους σχετικά με το αριστουργηματικό τους «Artifacts». Τρίτο album, τρίτο δώρο από ένα συγκρότημα του οποίου η μουσική σε προσκαλεί σε κάτι παραπάνω από μια τυπική ακρόαση. Όταν ένας στίχος «ανοίγει» μια συζήτηση και δρόμο στη σκέψη σου, απαιτώντας κάθε πόρο του εγκεφάλου σου ορθάνοιχτο, όταν μια γυμνή μελωδία αγκαλιάζει την κάθε ανήσυχη σκέψη σου και μια φωνή γίνεται ο δικός σου λόγος ή κραυγή, τότε μιλάμε για κάτι πολύ παραπάνω από ένα soundtrack των καθημερινών στιγμών σου. Μιλάμε για έναν διάλογο που είσαι ευλογημένος αν τον πετύχεις μέσω της απτής ανθρώπινης συναναστροφής. Εάν δεν τα καταφέρεις να βρεις τους ανθρώπους, υπάρχει η μουσική των Mother of Millions.
Σε μία βδομάδα θα ταξιδέψουμε μαζί τους σε έναν σκοτεινό, μα περίεργα φιλόξενο πλανήτη, γεμάτο αντικείμενα που κρύβουν συναισθήματα, για να ανακαλύψει ο καθένας τα δικά του Artifacts. Λίγο πριν «μιλήσει» η μουσική, μιλούν οι άνθρωποι πίσω απ’ αυτή.
Η γενικότερη θεματολογία σας είναι κοινωνική, αλλά με μία πιο εσωτερική προσέγγιση, η οποία υπήρχε στα Human και Sigma, και συνεχίζει στο Artifacts ακόμα πιο βαθειά. Θα ήθελα να μου κάνετε μία εισαγωγή στη νοηματολογία του δίσκου.
Κ. Εν είδει εισαγωγής πρόκειται για ιδέες και συναισθήματα που μετουσιώνονται σε όγκους και αντικείμενα.
Με την έννοια ότι ένα αντικείμενο μπορεί να «ενσαρκώσει» μια ανάμνηση…;
Κ. Όχι αποκλειστικά σαν ανάμνηση. Σαν ογκίδιο. Σαν βάρος. Στο “Amber” περιγράφεται η ελπίδα ως απολίθωμα, εγκλωβισμένη στο κεχριμπάρι, το οποίο είναι βασικό συστατικό αν θες να διατηρήσεις κάτι ανά τους αιώνες. Φανταστήκαμε την ελπίδα σαν απολίθωμα, που προσπαθεί να διαπεράσει το κεχριμπάρι. Άλλες έννοιες με τις οποίες ασχοληθήκαμε είναι ο φόβος, η θνητότητα, η πατρίδα και ο πόλεμος, η ρίζα και η παράδοση. Όλα αυτά έχουν και μία θρησκευτική διάσταση, αναλόγως πώς τα προσεγγίζει κανείς. Έτσι τα φανταστήκαμε σαν artifacts, που στην αρχαιολογία είναι τα κινητά αντικείμενα. Οπότε «μεταφράσαμε» αυτές τις έννοιες σε κινητά αντικείμενα, που μπορεί να έχουν και μια λατρευτική χροιά.
Υπό αυτό το πρίσμα ανέφερα πριν ότι ένα αντικείμενο μπορεί να λειτουργήσει σαν κειμήλιο ύπαρξης, που θα σου διατηρήσει μια ανάμνηση…
Κ. …. Ή μια μυθική διάσταση ή απλά ένα βάρος. Κρατάμε όλες τις ερμηνείες. Συλλέγουμε κομμάτια και καταλήγουν όλα μαζί, στο ομώνυμο “Artefact”, σε ένα συσσωμάτωμα. Όλα αυτά τα αντικείμενα μαζί φτιάχνουν έναν «βράχο», έναν μεγάλο όγκο, που τον κουβαλάμε σαν το Σίσυφο.
Ουσιαστικά έχει να κάνει με την αναζήτηση της ύπαρξης και των συναισθημάτων, αν μπορώ να το προσεγγίσω έτσι; Ποια είναι τα συναισθήματα που σας προκαλούν περισσότερο να τα εξερευνήσετε και εσωτερικά, αλλά και στην έκφρασή τους και την αποτύπωσή τους σε κοινωνικό επίπεδο;
Μ. Θα έλεγα ότι μιλάμε για το εύρος των συναισθημάτων που σου προκαλεί η πραγματικότητα σαν σύνολο.
Κ. Ο Καμύ έλεγε ότι τον Σίσυφο μπορούμε να τον φανταστούμε ευτυχισμένο, σε κάθε τέλος της πορείας του, γιατί κάθε φορά που ανεβάζει την πέτρα στον βράχο και λίγο πριν ξανακυλήσει, έχει καταφέρει το στόχο του. Είναι μεν ένα αιώνιο και μάταιο μαρτύριο, αλλά όταν καταφέρνει στιγμιαία το στόχο του, μπορούμε να τον φανταστούμε ευτυχισμένο. Αυτή είναι μία οπτική της στιγμής αυτής. Άλλος θα εστιάσει στην στιγμιαία ευτυχία, άλλος στο αιώνιο μαρτύριο.
Με αυτή την αισιόδοξη οπτική, μπορούμε όμως να πάρουμε κουράγιο και δύναμη για τις προσπάθειές μας και να εστιάσουμε στην πορεία και όχι στην τελειοποίηση ενός στόχου.
Κ. Δεν το αντιμετωπίζουμε αμιγώς ρομαντικά, με την έννοια του ταξιδιού, αλλά έχουν σημασία οι μικρές στιγμές που σε κάνουν ευτυχισμένο.
Πείτε μου κάποιες τέτοιες μικρές στιγμές της μπάντας, που σας έχουν κάνει ευτυχισμένους.
Μ. (γέλια) Ωραία ερώτηση! Δε μας την έχουν ξανακάνει. «Ευτυχία»…. Είναι μεγάλη λέξη.
Ικανοποίηση έστω; Στιγμές είτε σε live είτε στο studio είτε συζητώντας. Ίσως κιόλας όχι όλοι μαζί ταυτόχρονα, αλλά και ατομικά.
Μ. Σίγουρα όχι στα live. Τα live έχουν πάρα πολύ πίεση. Μάλλον μετά τα live. Μια τέτοια στιγμή είναι κι όταν έχεις τελειώσει ένα δίσκο, που είναι μια διαδικασία που απαιτεί την ψυχή σου ολόκληρη, και κάθεσαι και τον ακούς και αντιλαμβάνεσαι ότι σύμφωνα με τα δεδομένα σου είναι καλό. Αυτό μπορεί να σου δώσει μεγάλη ικανοποίηση.
Το “Artifacts” σαν album είναι πολύ συναισθηματικό, πολύ πιο εσωτερικό όπως προείπα, πιο ώριμο και «ήσυχο» σε σχέση με το Sigma σαν σημείο αναφοράς. Με μια πληρότητα ταυτότητας, χωρίς εξεζητημένα στοιχεία και εξάρσεις. Τι μεσολάβησε των δύο album και τι λειτούργησε σαν έμπνευση, είτε θετικό είτε αρνητικό;
Μ. Θα σταθώ στη λέξη «εξεζητημένα». Σαν νόημα και συναίσθημα το “Artifacts” είναι πολύ πιο εξεζητημένο και σύνθετο απ’ αυτό του Sigma. Είναι πολύ πιο σκοτεινό και εσωτερικό. Οι στίχοι, επίσης, σου δημιουργούν περισσότερες εικόνες, ενώ σαν σύνολο σου δίνει πολύ περισσότερα πράγματα να ψάξεις, εάν αυτό σε ενδιαφέρει βέβαια.
Προσωπικά το βίωσα σαν μία μετάβαση από το σημείο συνειδητοποίησης της κοινωνικής μας ύπαρξης σε μια ενδοσκόπηση, ίσως με εξαίρεση το Cinder, που είναι λίγο πιο συλλογικό, και στην έκφραση τελικά του «είμαι εδώ, δες με» με όποια απεύθυνση μπορεί να έχει αυτό.
Κ. Δεν είναι ακριβώς αυτή η ανησυχία του. Περισσότερο πραγματεύεται το «είμαστε εδώ». Δεν αφορά την προσπάθεια ενός ανθρώπου να ξεχωρίσει. Μέσα στο “Soma” ας πούμε, εκφράζεται ο προβληματισμός για τη θνητότητα, με την ανησυχία αυτή να αίρεται κατά την πορεία του album. Η ανησυχία του ανθρώπου να ανήκει κάπου, να μνημονεύεται μετά θάνατον είναι κάτι το μάταιο, οπότε θέλαμε να πάμε σε κάτι μεγαλύτερο απ’ αυτό, σε επίπεδο αναζήτησης. Έχουμε την κατάρα την σκέψης και δεν αντιλαμβανόμαστε πόσο ασήμαντοι είμαστε.
Για όσο είμαστε εδώ;
Κ. Για όσο είμαστε εδώ αποκτά νόημα η συλλογικότητα, γιατί χρειαζόμαστε ένα στήριγμα, που να υπερβαίνει τον εαυτό μας.
Θα ήθελα να ρωτήσω πώς έγινε η επιλογή των τίτλων των κομματιών σε επίπεδο συμβολισμών; Πώς δομήθηκε το συλλογιστικό μονοπάτι του Artifacts; Σας ήταν ξεκάθαρο εξ αρχής για το τι θέλετε να μιλήσετε;
Μ. Αρχικά να σου πω ότι όλοι οι στίχοι είναι γραμμένοι από τον Κώστα. Ο Κώστας, λοιπόν, μας έφερε ένα «βιβλίο» (!!!) που είχε δημιουργήσει ο ίδιος. Πριν ξεκινήσουμε καν να γράφουμε τη μουσική, είχαμε καταλήξει στο concept όλου του δίσκου. Δεν είχαμε απτά τραγούδια, αλλά νοηματικές ενότητες. Πάνω σε αυτό συζητήσαμε και αρχίσαμε να δουλεύουμε. Το βιβλίο, σκέψου, το πήρε και ο γραφίστας μας, ο οποίος όταν έφτιαξε το εξώφυλλο, δεν είχε ακούσει νότα.
Κ. Το “Amber” μιλά για την ελπίδα, το “Rite” για την παράδοση, τα έθιμα ως τελετουργικά, ακόμα κι αν αυτά είναι μικρά καθημερινά «τελετουργικά», ενώ το “Soma” πραγματεύεται τη θνητότητα. Στο “Cinder” θέμα είναι ο πόλεμος και εσωτερικά, αλλά και κυριολεκτικά. Έχεις να κάνει με ένα περιβάλλον κατεστραμμένο. Το “Nema” είναι το νήμα της ζωής, στο οποίο γίνεται αναφορά καθ’ όλη τη διάρκεια του album, και λειτουργεί και σαν μετάβαση στο “Anchor”, όπου από τη μία εκφράζει την αγκυροβόληση με την ψυχολογική διάσταση της πίεσης της έδρας, αλλά και την ανησυχία του να θες να μετακινηθείς και να πας μπροστά. Και το “Artefact” είναι η συμπύκνωση.
Πώς αποφασίσατε πώς θα ντυθεί η κάθε έννοια μουσικά;
Κ. Πρώτα γράφουμε τη μουσική. Βασικές μελωδικές γραμμές πάνω στις οποίες θα «κολλήσουμε» τους στίχους. Αλλά και αμφίδρομα αυτή η διαδικασία. Με το Γιώργο (Προκοπίου) δουλεύουμε ακόμα και τη συλλαβή, να μας ταιριάξει η κάθε λέξη πάνω στις νότες, για να βγει καλύτερα το νόημα. Μπορεί να αλλάξουμε και ολόκληρο στίχο. Όταν είχαμε το σύνολο των ιδεών, είδαμε και τι μας ταίριαζε για το κάθε κομμάτι. Για το “Artefacts”, ας πούμε, ήμασταν σίγουροι εξ αρχής ότι θα είναι επίλογος, αυτό μας έβγαλε το μουσικό του αποτέλεσμα. Αναλόγως το τι προέκυπτε κάναμε και την εννοιολογική αντιστοίχιση, για να δομηθεί το νόημα.
Πώς επιλέχθηκαν τα Artifacts του εξωφύλλου;
Μ. Υπήρχαν πάρα πολλές ιδέες γι’ αυτά.
Κ. Η βασική νοοτροπία μας στη δημιουργία, την οποία έχουν και οι συνεργάτες μας, είναι η αφαίρεση. Εδώ συνδέεται κι αυτό που ανέφερες νωρίτερα, ότι δεν υπάρχουν πολλά στολίδια στο Artifacts. Ξεκινάμε να συνθέτουμε ένα κομμάτι κι αφού αναπτύξουμε και ολοκληρώσουμε όλες μας τις ιδέες, ξεκινάμε να αφαιρούμε, προκειμένου να καταλήξουμε σε κάτι μεστό και ουσιαστικό. Και στο Human και στο Sigma δουλέψαμε έτσι.
Μ. Έγινε καταπληκτική δουλειά στο εξώφυλλο. Ο σχεδιασμός έγινε στο Bob Studio, ένα από τα μεγαλύτερα γραφιστικά γραφεία της Ευρώπης, με διεθνή βραβεία. O Άρης, ο γραφίστας μας, μας παρουσίασε το τελικό αποτέλεσμα έχοντας μελετήσει τους στίχους, ύστερα από πολλές ιδέες που του προέκυψαν.
Επομένως συνειδητά ακολουθήθηκε το «less is more». Ωστόσο, παραμένετε έντονα λυρικοί. Υπάρχουν σημεία που, από άποψη μελωδίας, είναι πάρα πολύ έντονα συναισθηματικά, έως και «μη διαχειρίσιμα». Ακόμα και οι στίχοι -αν και αφαιρετικοί- είναι πολύ αιχμηροί. Προσωπικά είχα πολύ καιρό να το βιώσω αυτό μέσω της μουσικής: τόσο έντονη συγκίνηση. Το επικό συναίσθημα, που προκαλείται σε σημεία του Artifacts, δεν έρχεται σε αντίθεση με τη λιτότητα θεωρητικά;
Μ. Έρχεται όντως όμως; Μέσα στην απλότητα μπορείς να μεγαλουργήσεις. Δεν λέω ότι έχουμε γράψει κάτι το μεγαλειώδες, αλλά ακόμα και μία νότα μπορεί να κάνει τη διαφορά. Αρκεί να σε αγγίξει ουσιαστικά αυτό με το οποίο θα έρθεις σε επαφή. Δεν ζούμε σε μια γυάλα, κάνοντας τη φασάρα μας. Η ζωή η ίδια σου το κάνει αυτό, να σου προκαλεί έντονες συγκινήσεις. Αυτό που παρουσιάζουμε, είναι αυτό που βιώνουμε και οι ίδιοι. Απλά με πιο ποιητικό τρόπο, γιατί ο Κώστας γράφει εξαιρετικούς στίχους! Την πραγματικότητά αποτυπώνουμε. Τουλάχιστον μέσα από το δικό μας πρίσμα.
Κ. Ωστόσο προσπαθούμε να μη γινόμαστε φλύαροι. Δεν έχει νόημα αυτό.
Μουσικά ποιες ήταν οι προκλήσεις του Artifacts;
Μ. Ήταν ένα δύσκολο εγχείρημα δεδομένου και του μικρού διαστήματος που μεσολάβησε από το Sigma. Το κυριότερο ήταν να μην επαναληφθούμε. Δεν θα είχε κανένα νόημα καλλιτεχνικά κάτι τέτοιο. Θέλαμε να βγάλουμε ένα album που να λέει μια τελείως διαφορετική ιστορία, νοηματικά και μουσικά. Υπήρχε μια σχετικά εύκολη ροή στη διαδικασία εγγραφής. Υπάρχουν πράγματα που κάναμε πρώτη φορά, όπως το να χρησιμοποιήσουμε –με φειδώ- ηλεκτρονικά στοιχεία ή να μη χρησιμοποιήσουμε σε κάποια κομμάτια συγκεκριμένη δομή. Άλλα πράγματα βγήκαν από μόνα τους, όπως το να μη φωνάζει καθόλου ο Γιώργος. Είναι πιο ήσυχο, αλλά και πιο άμεσο το “Artifacts”. Μας ενδιέφερε να μη γίνει έκπτωση στην ποιότητα της μουσικής, γιατί ήμασταν περιορισμένοι χρονικά, αλλά και να κερδίσουμε στα 40 λεπτά του δίσκου, αυτόν που θα αφιερώσει το χρόνο του, που είναι επίσης περιορισμένος.
Κ. Το δύσκολο είναι να κάνεις κάτι που να πατάει πάνω στη δική σου εξέλιξη, αποτυπώνοντας το ποιος είσαι στην περίοδο που γράφεις, χωρίς να επαναλαμβάνεσαι, αλλά διατηρώντας την ταυτότητά σου.
Είσαστε ικανοποιημένοι από το αποτέλεσμα;
Μ. Είναι πολύ νωρίς να το πούμε αυτό κατά μία έννοια. Αλλά ηχοχρωματικά εμένα με ικανοποιεί πολύ το σύνολο το δίσκου, αλλά και τα κομμάτια ξεχωριστά.
Θα σας δούμε λοιπόν…
Μ. Στην Θεσσαλονίκη στο Eightball στις 22/3, που είναι και η μέρα επίσημης κυκλοφορίας του “Artifacts”, και στην Αθήνα στο Gagarin στις 23/3 με τους Playgrounded, με τους οποίους θα παίξουμε και στην Ολλανδία, σε ένα από τα live μας εκεί. Θεωρούμε ότι η live απόδοση του Artifacts θα είναι κάτι πολύ έντονο. Αυτό που χαιρόμαστε στα live είναι να βλέπουμε τον κόσμο να ταυτίζεται μαζί μας και με τη μουσική μας και να νιώθουμε ότι είμαστε όλοι μαζί σ’ αυτό. Κι αυτό είναι μια ευτυχισμένη στιγμή.
****
Κάπου εδώ να σας πω πως τους ακολούθησα στην πρόβα τους κι αν η καινούρια τους δουλειά έχει τέτοια δυναμική στο στούντιο, τότε σίγουρα στο live θα μετεωριστούμε!
Φωτογραφίες: Αργύρης Λιόσης